Beskie Centrum Dziedzictwa funkcjonuje w Besku od 3 lat. Można w nim obejrzeć niezwykłe ekspozycje przedstawiające okazy geologiczne, przedmioty oraz maszyny codziennego użytku, którymi dawniej posługiwali się mieszkańcy Beska, stroje ludowe, wystrój chat oraz kolekcję starych traktorów. Wśród eksponatów są też skamieniałości: ząb rekina, szkielety ryb kostnoszkieletowych oraz skamieniałość ptaka odkrytego przez Damiana Smolenia w okolicach Beska. Większość prezentowanych okazów na wystawie pochodzi z warstw menilitowych oraz krośnieńskich (oligocen-miocen 33 do 23 milionów lat.). Co najważniejsze eksponaty w Besku można dotykać. Placówka też organizuje wykłady oraz mini konferencje. Paleontologiczna kolekcja w Beskim muzeum, wzbogaciła się o dwa okazy, przedstawione w tej pracy.
Krótko o wieku okazów
Wiek tych skał został określony na podstawie znalezionych szczątków ryb. Okaz wapieni jasielskich odpowiada zonie IPM 4, warstwy wapienia tylawskiego odpowiadają zonie IPM 2. Wapienie jasielskie są młodsze niż wapienie tylawskie. Korelacje tez przeprowadzono na podstawie nanoplanktonu wapiennego. Wapień jasielski odpowiada zonie NP 24 a wapień tylawski zonie NP 23. Oba omawiane wapienie datowane są na dolny oligocen (około 32-28 milionów lat, Kotlarczyk i in. 2006).
Nagromadzenie skamieniałości w wapieniu jasielskim - okaz numer 1
Wapienie jasielskie są to laminowane skały mające barwę szarą, wietrzejące na jasny kolor. Dawniej były nazywane łupkami jasielskimi. Wapienie jasielskie stanowią bardzo ważny horyzont korelacyjny. Płytę wapienia można oglądać na wystawie, skała pochodzi z okolic Rzeszowa, jest to dar od Albina Jamroza.
Glony (1) to liczna i bardzo zróżnicowana grupa fotosyntetyzujących eukariontów obejmująca jednokomórkowe i wielokomórkowe organizmy beztkankowe, zamieszkujące różnorodne siedliska wodne i lądowe na całej kuli ziemskiej. Na płycie wapienia zachowane są plechy glonów (Algites) podobne do opisywanych przez Zastawniak i Worobiec (1997).
Eomyctophum (2) jest to wymarły rodzaj niewielkich ryby głębinowych zaliczanych do rodziny Myctophidae (świetlikowate). Czaszka posiada duży oczodół. Kość przedszczękowa i szczękowa są długie i cienkie, szczęki uzbrojone są w drobne zęby. Na ciele ryb, blisko krawędzi brzusznej występują fotofory (organy świetlne). Kręgosłup posiada 32 do 34 kręgów (Jerzmańska 1960 Prokofiev 2006,).
Śledziowate (3) to ryby pelagiczne występujące w ławicach. Ciało tych ryb jest wrzecionowate, bocznie spłaszczone. Pęcherz pławny u śledzi położony jest z przodu ciała i połączony z układem pokarmowym. Śledziowate na brzuchu posiadają zaostrzone łuski tzw. łuski kilowe. Szczęki z reguły są bezzębne. Łuk skrzelowy posiada długie wyrostki. Kręgosłup posiada 42 do 47 kręgów. Śledziowate z fliszu obecnie są przedmiotem badań ukazujących zróżnicowanie w śledziowatych: Granica (2020), Kovalchuk i in. (2020), Pałdyna (2019). Přikryl i in. (2016).
Ryby kolcopłetwe (nadrząd Acanthopterygii) (4) harakteryzują się obecnością licznych kolców w płetwach, często także na głowie. Ichtiolodzy w omawianym nadrządzie wydzielili trzy grupy: Atherinomorpha, Mugilomorpha i Percomorpha. Skamieniałość zachowana na wapieniu swoim kształtem kości wieczka, przedpokrywowej przypomina Percomorpha. Być może jest to najczęściej notowany rodzaj Oligoserranoides.
Nagromadzenie skamieniałości na łupku z horyzontu wapieni tylawskich – okaz numer 2.
Wapienie tylawskie są bardzo podobne do wapieni jasielskich i również tworzą horyzont korelacyjny. Prezentowany okaz to łupek występujący pomiędzy warstwami wapieni tylawskich. Skała pochodzi z okolic Beska, okaz został znaleziony przez Damiana Smolenia.
Ryba przypominająca przedstawicieli Gadiformes (dorszokształtne).(1,1a) Okaz ten morfologicznie przypomina rodzinę ryb głębinowych Moridae. Ciało tej ryby zwęża się przy części ogonowej. Płetwa grzbietowa podzielona jest na dwie części.
Rodzaj Oligoserranoides, dawniej Serranus, (2) należy do podrządu Percoidei. Ryby z gatunku Oligoserranoides budensis morfologicznie podobne są do Lutjanoidea. Płetwa grzbietowa posiada 9-10 kolców oraz 9-11 promieni miękkich, płetwa odbytowa posiada 3 kolce. Płetwa brzuszna przesunięta jest pod płetwę piersiową (Bieńkowska-Wasiluk i Pałdyna 2018).
Wnioski
W artykule przedstawiłem dwa bardzo ciekawe okazy z warstw menilitowych. Niektóre opisywane taksony, są naukowo opracowywane. Besko pokazuje bardzo pozytywny przykład współpracy lokalnych społeczników oraz radnych z naukowcami. Geologiczne i paleontologiczne badania, zainicjonowane przez lokalnych badaczy, pozwoliły na leprze poznanie i weryfikacje wiedzy na temat skamieniałości z fliszu karpackiego oraz udostępnienie jej szerokiemu gronu zainteresowanych osób.
Bieńkowska-Wasiluk ,M., Pałdyna ,M. 2018. Taxonomic revision of the Oligocene percoid fish, Oligoserranoides budensis (Heckel, 1856), from the Paratethys and paleobiogeographic comments. Geologica Acta 16(1):75-92.
Granica, M., 2020. Nowe informacje dotyczące ryb z rodziny śledziowatych (Clupeidae) z oligocenu Karpat zewnętrznych z obszaru Polski XI Konferencja Naukowa Młodzi w Paleontologii.„Odkrywając tajemnice minionych er.” Wrocław, 27.11.2020
Jerzmańska, A., 1960. Ichtiofauna łupków jasielskich z Sobniowa. Acta Palaeontologica Polonica, 5(4): 367-419.
Kotlarczyk, J., Jerzmańska, A., Świdnicka, E., Wisznowska, T., 2006. A framework of ichthyofaunal ecostratigraphy of the Oligocene–Early Miocene strata of the Polish Outer Carpathian basin. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 76: 1–111.
Kovalchuk O., Baykina E., Świdnicka E., Stefaniak K. Nadachowski A. 2020. A systematic revision of herrings (Teleostei, Clupeidae, Clupeinae) from the Oligocene and early Miocene from the Eastern Paratethys and the Carpathian Basin, Journal of Vertebrate Paleontology
Pałdyna, M. 2019. Wstępne wyniki badań nad rybami z rodziny Clupeidae (śledziowatymi) z warstw menilitowych (Karpaty zewnętrzne). XXIV Konferencja Naukowa Sekcji Paleontologicznej PTG, Wrocław, Długopole Górne, 11-14 września 2019: 63-64.
Přikryl, T. Kania, I., Krzemiński, W. 2016. Synopsis of fossil fish fauna from the Hermanowa locality (Rupelian; Central Paratethys; Poland): current state of knowledge. Swiss Journal of Geosciences, 109 (3): 429-443.
Prokofiev, A.M. 2006. Fossil Myctophoid fishes (Myctophiformes: Myctophoidei) from Russia and adjacent regions. Journal of Ichthyology (Supplement) 46, 38–83.
Zastawniak, E., Worobiec, G., 1997 Szczątki roślin towarzyszące ichtiofaunie w oligoceńskich wapieniachjasielskich w Sobniowie koło JasIa Przegląd Geologiczny, vol. 45, nr 9
https://nowiny24.pl/tag/beskie-centrum-dziedzictwa
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kolcopletwe;3923851.html
https://esanok.pl/2019/besko-wyjatkowa-wystawa-skamienialosci-wernisaz-juz-13-kwietnia-00e7ts.html
https://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochrony-srodowiska/glony
Komentarze
Prześlij komentarz