Skamieniałość z Beska - Jar Wisłoka po raz drugi

Wieś Besko położona jest w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim. Największą atrakcją miejscowości jest Jar Wisłoka. Na przestrzeni kilku kilometrów rzeka przeciska się przez pasmo Wzgórz Rymanowskich, tworząc pełen uroku skalisty jar. W stromych brzegach przełomu odsłaniają się warstwy zaliczane przez geologów do serii menilitowo-krośnieńskiej datowanej na oligocen-miocen. W Jarze Wisłoka poszukiwacz skamieniałości i minerałów znalazł bardzo ciekawą skamieniałość. Okaz został już zaprezentowany na konferencji „Młodzi w Paleontologii” w Warszawie. W artykule tym pragnę szerzej opisać ciekawe znalezisko.

Panorama na rzekę Wisłok okolice Mymonia 
 Panorama of the Wisłok River near Mymoń

Seria menilitowo-krośnieńska Karpat fliszowych znana jest z licznych okazów dobrze zachowanej ichtiofauny pochodzącej z łupków ilastych i ilasto-krzemionkowych warstw menilitowych, a także cienkolaminowanych wapieni jasieskich, tylawskich i margli dynowskich. Skamieniałości znacznie rzadziej występują w warstwach krośnieńskich.

Seria menilitowo - krośnieńska okolice Mymania
This is an eksposure bed krosno of the Besko - Mymoń 

Skamieniałość znalezioną w Besku można zaliczyć do podrzędu Makrelowców należących do rzędu Perciformes. W odrębnie tej podrodziny wydzielono trzy taksony: Xiphiidae, Trichiuridae oraz Scombridae. Podrodzina ta obejmuje ryby pelagiczne o wrzecionowatym kształcie ciała, posiadających płetwę grzbietową składającą się z dwóch części, wyraźnie wciętą. Płetwy brzuszne położone są pod płetwami piersiowymi, kręgi są długie o kształcie klepsydry, z bardzo charakterystycznymi wgłębieniami.

A Scombridae of the Besko (Poland)

Fragment kręgosłupa    

Filogeneza Makrelowatych

Phylogeny of the family Scombridae

https://www.researchgate.net/publication/255959553_The_Conservation_and_Management_of_Tunas_and_Their_Relatives_Setting_Life_History_Research_Priorities/figures?lo=1

W Jarze Wisłoka w Mymoniu występują warstwy krośnieńskie, które tworzą głównie piaskowce z konwolucjami, znacznie rzadziej płytowe. Wykształcone są typowo jako szare lub popielate, drobnoziarniste, wapniste, cienko- i średnioławicowe. Licznie obecne w nich ziarna miki najlepiej widoczne są na powierzchniach ławic. Spękania ciosowe zwykle wypełnione są strzałką kalcytową. Na spągowych powierzchniach ławic występują liczne hieroglify prądowe. Piaskowce przekładane są szarymi, wapnistymi, silnie mikowymi łupkami. Ku stropowi zwykle ilość łupków się zwiększa, stąd płynne przejście do ogniwa o zdecydowanej dominacji łupków. Miąższość osadów warstw krośnieńskich w rejonie Mymonia waha się pomiędzy 350 a 400 m.

Seria menilitowo-krośnieńska jest bardzo zróżnicowana facjalnie, co przysparza wiele problemów w opisywaniu budowy geologicznej. Wapienie jasielskie stanowią ważny w Karpatach poziom korelacyjny. Są to skały o barwie popielatej, kremowej laminowane lub bez laminacji, zbudowane z kokolitów, mikroskopijnych glonów. W wapieniach występują bardzo dobrze zachowane ryby głębinowe. Szymakowska (1959) stwierdza, że wapienie jasielskie oddzielają warstwy krośnieńskie środkowe od górnych. Należy dodać że horyzonty wapieni jasielskich są obecne w warstwach menilitowych w jednostce skolskiej, natomiast w warstwach krośnieńskich w jednostce śląskiej. W dolinie rzeki Wisłok horyzont ten został opisany w miejscowości Sieniawa. Kotlarczyk i in (2006) interesujący nas teren Beska (Jar Wisłoka) lokalizuje pod warstwami jasielskimi.

Skamieniałość z profilu Beska-Mymoń jest znacznie starsza od opisanych przez Jerzmańską (2001) ze stanowiska Harta w okolicach Rzeszowa co może sugerować wiek skał odsłoniętych w Jarze Wisłoka na dolny oligocen – rupel.

W pracy Kotlarczyk i Kaczmarska (1987) zastosowano podział na trzy horyzonty: diatomity z Piątkowej, diatomity z Leszczawki oraz Futomy. Diatomity są to skały zbudowane z okrzemek. Skamieniałość z Beska – Mymoń można skorelować pod horyzontem diatomitu z Piątkowej a nad horyzontem z Futomy. Zwrócić tu należy uwagę że autorzy opisywali profile na pogórzu przemyskim i dynowskim w jednostce skolskiej, więc horyzont z Futomy wliczany jest do warstw menilitowych. Dokładniejsza korelacja na podstawie horyzontów jest utrudniona z powodu skomplikowanej sytuacji stratygraficznej.

Jak dotąd skamieniałości szkieletów ryb na terenie południowej Polski nie były opisywane w piaskowcu. Zachowanie okazu może świadczyć o spokojnym pośmiertnym ułożeniu ciała zwierzęcia na dnie morskim oraz szybkim przykryciu osadem, który zabezpieczył szczątki od padlinożerców i od prądów zawiesinowych. To stanowi że znalezisko z Beska ma unikalny walor naukowy.